Over de code

De Fair Practice Code is een moreel kompas voor iedereen die in of met de culturele en creatieve sector werkt. We vragen met de code om voortdurende reflectie op ons werk. Ook de komende jaren nodigen we iedereen uit om daar (met ons) mee aan de slag te gaan.

De Fair Practice Code werd in oktober 2017 aan toenmalig minister Jet Bussemaker overhandigd. Met steun van OCW heeft Kunsten ’92 de afgelopen drie jaar een programma ontwikkeld en uitgevoerd, waarin alle gebruikers van de code–van overheid, instelling en maker tot publiek–met elkaar werden verbonden om te reflecteren op de eigen werkpraktijk. Een van de belangrijkste winstpunten tot nu toe is dat de Fair Practice Code op alle niveaus mensen bewust heeft gemaakt van de noodzaak van eerlijke en duurzame arbeidsverhoudingen.

Waarom de Fair Practice Code?

Er bestaat een breed gedragen en urgente behoefte aan het vormgeven en in stand houden van een gezonde arbeidsmarkt in de culturele en creatieve sector. De Sociaal Economische Raad en de Raad voor Cultuur hebben in hun rapporten geconcludeerd dat de sector kunst, cultuur en creatieve industrie weliswaar hoogwaardig en internationaal toonaangevend is, maar dat er ook sprake is van uitholling en van een zorgelijke arbeidsmarkt.  

Tijdens bijeenkomsten met betrokkenen zijn in 2017 de eerste aanzetten gegeven tot vormgeving van het begrip Fair Practice en de uitgangspunten die eraan ten grondslag liggen. Geïnspireerd door vergelijkbare initiatieven in omringende landen en in andere sectoren, werd onderzocht wat de noodzaak is van een eerlijke praktijk en op welke (voor)waarden deze moet worden gegrondvest. Dit vooronderzoek heeft geleid tot vijf gedeelde waarden, die de grondslag vormen voor de gedragscode en die een referentie zijn voor reflectie en evaluatie. De Fair Practice Code werd gelanceerd op 3 oktober 2017 en is in 2018 aangescherpt naar aanleiding van werksessies met werkenden uit de hele culturele en creatieve sector.  

Het debat over Fair Practice heeft ook bijgedragen aan de bewustwording bij de politiek dat een herwaardering van de culturele en creatieve sector vorm moet krijgen, zowel in immateriële als materiële zin. De sector heeft verantwoordelijkheid genomen door de handen ineen te slaan en samen een ‘Arbeidsmarktagenda Culturele en Creatieve Sector 2017 – 2023’ op te stellen. De Fair Practice Code is een onderdeel daarvan en is bedoeld als handvat voor alle culturele professionals om die dialoog te voeren, om zichtbaar te maken wat er beter kan en daadwerkelijk verbeteringen door te voeren. 

Wat is de Fair Practice Code?

De Fair Practice Code is een gedragscode voor ondernemen en werken in kunst, cultuur en creatieve industrie op basis van vijf kernwaarden: solidariteit, diversiteit, duurzaamheid, vertrouwen en transparantie. De code nodigt uit tot kritische reflectie en biedt een handreiking voor hoe de sector samen tot een toekomstbestendige arbeidsmarkt en beroepspraktijk komt. Hij functioneert als een paraplu voor regelingen en richtlijnen ter verbetering van het verdienvermogen en de ontwikkelingsperspectieven voor werkenden in de culturele en creatieve sector. Ook spoort de code aan om deze, waar nog niet aanwezig, te ontwikkelen.  

Deze code nodigt uit om gezamenlijk verantwoordelijkheid te nemen voor een ‘Fair Chain’, waarin kunstenaars en creatieven, maar ook ‘mogelijkmakers’ van kunst en cultuur een ‘Fair Share’ en ‘Fair Pay’ toekomt van de waarde van hun vakmanschap, zeggingskracht en uniciteit in de samenleving. Dat wil zeggen dat iedereen onder eerlijke omstandigheden werkt en tegen een redelijke vergoeding. Dat ieder bewust is van zijn plek in de keten, verantwoordelijkheid neemt en solidair is met andere werkenden in het veld.  

De Fair Practice Code is opgesteld door een brede vertegenwoordiging van culturele en creatieve professionals en vormt een aanvulling op de Governance Code Cultuur en Code Culturele Diversiteit. 

Voor wie is de Fair Practice Code?

De code is er voor alle werkenden binnen de culturele en creatieve sector, iedereen die de sector ondersteunt en iedereen die afnemer is van kunst en cultuur. De code is van toepassing op zowel gesubsidieerde als niet-gesubsidieerde personen en organisaties.  

De culturele sector en creatieve industrie kennen de deelsectoren: podiumkunsten, erfgoed, beeldende kunst, audiovisueel, fi lm, letteren, architectuur, vormgeving, nieuwe media, cultuureducatie, amateurkunst, bibliotheken, media, entertainment, creatieve zakelijke dienstverlening, archieven, mode en gaming.   

De Fair Practice Code heeft betrekking op alle soorten werkverhoudingen en richt zich tot opdrachtgevers, werkgevers, werknemers, zelfstandige professionals, stagiairs en vrijwilligers. Zo horen bijvoorbeeld dansers, kunstenaars, muzikanten, restauratoren, fi lmmakers, ontwerpers, architecten en journalisten, maar ook alle ondersteuners, technici, productiemedewerkers en bestuurders tot de doelgroep.  

De code richt zich ook op aan de sector gerelateerde instellingen, zoals brancheorganisaties, fondsen, het Rijk, Provincies en Gemeenten, namelijk om de verantwoordelijkheid te delen en voorwaarden te creëren om Fair Practice toe te passen, te ondersteunen en te promoten.  

Voor de afnemers van cultuur, het publiek, biedt de code de mogelijkheid om een helder begrip toe te voegen aan de discussie rondom de waarde van kunst en cultuur. De code draagt dus ook bij aan meer waardering voor de rol van de culturele sector in onze economie en samenleving. Daarnaast biedt de code het publiek inzicht in de beroepspraktijk en ethiek in de cultuursector. 

Hoe de Fair Practice Code toe te passen?

De Fair Practice Code is bedoeld als handvat voor alle culturele professionals om met elkaar in gesprek te gaan. Het is een uitnodiging om kritisch na te denken over wat normaal wordt gevonden, om zichtbaar te maken wat er beter kan en vervolgens daadwerkelijk verbeteringen door te voeren. Toepassen begint dus met lezen. Vraag jezelf af hoe de vijf waarden aansluiten bij jouw praktijk. Waar is ruimte voor verbetering? De code reikt een aantal onderwerpen aan waaraan je je eigen praktijk kunt toetsen en waarover je in gesprek kunt gaan met de mensen en organisaties met wie je samenwerkt. Je kunt de code gebruiken om afspraken te maken, om problemen in kaart te brengen en om bijvoorbeeld samen met brancheorganisaties, fondsen en (lokale) overheden te werken aan oplossingen. De sector wordt gekenmerkt door grote verscheidenheid. Maatwerk is daarom noodzakelijk en onontkoombaar. Niet iedereen zal altijd in staat zijn om alle onderdelen van de code letterlijk na te komen. Daarom wordt het principe ‘pas toe en leg uit’ gehanteerd. De code biedt op die manier aanleiding om inzicht te geven en te vragen aan opdrachtgevers, opdrachtnemers en subsidiënten. Als instellingen of organisaties in hun verantwoording uitleggen waarom ze wel of niet in staat waren bepaalde afspraken na te komen, worden zowel verborgen gebreken als ‘best practices’ zichtbaar. 

Het samen blijven doorontwikkelen en toepassen van de Fair Practice Code is de gedeelde verantwoordelijkheid van de hele sector: werkgevers, opdrachtgevers, werknemers, kunstenaars, zelfstandigen, ondersteuners, fondsen, bonden, organisaties en overheden. Wie de code toepast, wordt gevraagd dit ook (publiekelijk) uit te dragen. Dat kan bijvoorbeeld door een verantwoording in de jaarverslagen, vermelding op je website of in gesprekken met je samenwerkingspartners of publiek. Hierdoor wordt kennis over de Fair Practice Code verspreid en de toepassing ervan gestimuleerd.  

Met behulp van de thema’s en het Fair Practice Lab kunnen organisaties en zelfstandigen zelf controleren en reflecteren op hun handelwijze volgens de kernwaarden waarop de code is gebaseerd. Zijn de waarden uit de code vertaald in concreet beleid en wordt dit ook toegepast in de praktijk? In de thema’s vind je ook praktische informatie bij de verschillende, specifieke onderwerpen. Denk aan bestaande afspraken in cao’s, honorariarichtlijnen, convenanten en andere relevante onderliggers die je als voorbeeld of kader kunt gebruiken.